دامپتراک‌های موجود در ایران | معرفی برندها، مشخصات فنی و بهترین انتخاب برای معادن

دامپتراک‌ها (Dump Trucks) ماشین‌آلات فوق سنگین حمل و نقل معدنی هستند که وظیفه اصلی آن‌ها جابجایی حجم عظیمی از سنگ، خاک و مواد معدنی در معادن روباز است. در ایران، با توسعه معادن بزرگی مانند چادرملو، گل‌گهر، سنگان، سرچشمه و سونگون، نیاز به دامپتراک‌های کلاس بالا بیش از پیش احساس می‌شود. در سال ۲۰۲۵، برندهای بزرگ دنیا مانند دامپتراک کوماتسو (Komatsu)، دامپتراک کاترپیلار (Caterpillar) و دامپتراک بلاز (BelAZ) نقش پررنگی در ناوگان معدنی ایران دارند.
در منابع معتبر شرکت حگهر از انعقاد قرارداد خرید ٣۵ دستگاه دامپتراک یکصد تُنی صفر کیلومتر از نوع کوماتسو با شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر خبر داده است. این یعنی ناوگان HD785 (کلاس ۱۰۰ تُن) به‌طور رسمی در بزرگ‌ترین خوشه سنگ‌آهن کشور در حال ورود و بهره‌برداری است. دامپتراک کاترپیلار سری 777 هم از محبوب ترین دامپتراک های موجود در ایران است که پشتیبانی خوبی میشود. شرکت ملی صنایع مس ایران (NICICO) رسماً اعلام کرده ۵ دستگاه دامپتراک ۲۲۰ تُنی از طریق ثبت سفارش وارد مجموعه شده است خود خبر برند را نگفته، اما نشست‌های رسمی NICICO با بلاز برای تأمین ماشین‌آلات معدنی جریان داشته و طرفین از «تحویل‌های بزرگ» صحبت کرده‌اند. در سبد محصول بلاز، کلاس ۲۲۰ تُن دقیقاً به سری ۷۵۳۰ (مثل ۷۵۳۰۶/۷۵۳۰۷) تعلق دارد. همچنین دامپتراک های مونتاژ داخلی نظیر دامپتراک شانتویی نیز وجود دارند که بیشتر به خاطر طراحی در دسته کامیون های معدنی قرار میگیرند.

دامپتراک 75306 بلاز برای Mass Haul در معادن عظیم با باربری متمرکز طراحی شده است. این دامپتراک در دسته دامپتراک  های 220 تن قرار دارد. دامپتراک 75306 بلاز یک دامپتراک دیزل-الکتریک است که دیزل V16 (MTU/Cummins) به‌عنوان ژنراتور عمل میکند و موتورهای الکتریکی چرخ‌های عقب را به حرکت در می آورد.
از ویژگی های طراحی دامپتراک 75306 بلاز طراحی برای شرایط سخت جوی (−۵۰ تا +۵۰ درجه) می باشد. بهره برداری از این دامپتراک نیازمند هماهنگی با لودر یا بیل مکانیکی کلاس 20–40 m³ (مثل شاول برقی) برای ۳–۵ پاس بهینه دارد. استفاده از دامپتراک 75306 بلاز در تناژ روزانه بالا و فاصله‌های میان‌برد، Cost per Tonne را چشمگیر کاهش می‌دهد؛ اما سرمایه‌گذاری اولیه، زیرساخت و تیم نگهداشت باید هم‌سطح انتخاب شود. در ادامه جدول مشخصات فنی دامپتراک 75306 بلاز را مشاهده میکنید.

سری 777 دامپتراک کاترپیلار به دوام گیربکس و سکوی سرویس معروف است؛ برای پروژه‌هایی که Uptime و دسترسی قطعه مهم‌تر از قیمت اولیه است طراحی و ساخته شده است. دامپتراک 777 کاترپیلار موتور Cat 3508B (V8) را دارد که حدود 1000 اسب بخار قدرت ایجاد میکند. این مدل از دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط کاترپیلار عرضه شده و تاکنون چندین نسل (777B، 777C، 777D، 777F، و جدیدترین نسخه 777G) تولید شده است.
دامپتراک 777 کاترپیلار در معادن متوسط تا بزرگ (مس، سنگ‌آهن، زغال‌سنگ) بیشترین کارایی را دارد. این دامپتراک با لودرهایی مثل CAT 992K و Komatsu WA900 (ظرفیت جام ~16–20 مترمکعب) دارد و برای سیکل‌های حمل با مسافت متوسط (۲ تا ۶ کیلومتر) بهینه است. 
دامپتراک 777 کاترپیلار مجهز به سیستم انتقال قدرت هیدرومکانیکی به علاوه گیربکس اتوماتیک Powershift با 7 دنده جلو و 2 دنده عقب است همچنین سیستم Torque Converter قوی، مناسب برای شروع حرکت در سربالایی‌های تند را دارا می باشد. در سیکل‌های معدنی متوسط تا بلند، مصرف سوخت بهینه‌تر از رقبایی مثل Komatsu HD785 دارد.

دامپتراک کوماتسو HD785 را «اسب کاری» معادن روباز می نامند. تعادل خوب بین ظرفیت بار (~۹۱–۱۰۰ تن)، چابکی، و هزینه همچنین چرخه عمر خوب از ویژگی های دامپتراک 785 کوماتسو است. دامپتراک 785 کوماتسو برای سیکل‌های متوسط با شیب‌های ۸–۱۲٪ و مسیرهای ناهموار طراحی شده است. 
دامپتراک 785 کوماتسو موتور V12 توربوشارژ کوماتسو سری SAA12V140 (~۱۲۰۰ HP) را دارد که با گشتاور بالا در دور پایین، مناسب سینه‌کشی‌های پیوسته است. گیربکس دامپتراک 785 کوماتسو سری هیدرومکانیکی اتوماتیک ۷ سرعته (K-ATOMiCS) با قفل مبدل در دنده‌های بالا است. 
با توجه به خدمات خوب کوماتسو در ایران و وجود قطعات یدکی یکی از دامپتراک های خوب در ایران دامپتراک 785 است که سرعت خوبی هم دارد. در ادامه جدول مشخصات فنی دامپتراک 785 کوماتسو را مشاهده میکنید.

گام اول: تعریف نوع معدن و شرایط عملیاتی
باید اول مشخص بشه معدن شما روباز (Open Pit) هست یا زیرزمینی (Underground) برخی دامپتراک ها جهت استفاده در معادن زیرزمینی مناسب نیستند.
تناژ هدف جهت بارگیری با دامپتراک بر اساس تن/روز و تن/ماه همچنین مسافت لازم جهت طی شدن مسیر سیکل بارگیری دامپ تراک بررسی شود. همچنین شیب مسیر ها و مقاومت لغزشی ، ارتفاع از سطح دریا و افت موتور دامپتراک در این ارتفاع، نوع ماشین بار کننده باید در نظر گرفته شود تا هماهنگی با دامپتراک داشته باشد.
گام ۲: کلاس تناژ مناسب را حدس اولیه بزنید
کلاس تناژی دامپتراک معدنی خود را با توجه به گام یک حدس میزنیم و دامپتراک های موجود در این کلاس وزنی را مورد بررسی قرار میدهیم.
گام ۳) Match-Factor بارگیری را تنظیم کنید
باید نسبت بین ظرفیت بار دامپتراک و ظرفیت شاول یا بیل مکانیکی بارکننده هماهنگ باشه، به طور مثال اگر بیل مکانیکی 12 متر مکعبی دارید، دامپتراک 60 تنی با باکت 35–40 متر مکعب بهترین انتخابه (حدود 4–5 پاس بارگیری).
گام ۴) توان کششی و ترمز را چک کنید (ایمنی شیب)
Rimpull یعنی نیروی کششی خالصی که از چرخ‌های محرک دامپتراک به سطح زمین منتقل می‌شود. این نیرو حاصل ترکیب گشتاور موتور + گیربکس + تلفات مکانیکی است. هر دامپتراک یک نمودار داره که محور افقی سرعت (km/h) و محور عمودی نیروی ریم‌پول (kN) هست. این نمودار نشون میده که در سرعت‌های مختلف، حداکثر نیروی کشش قابل دستیابی چقدر است. اگر Rimpull Required بالاتر از منحنی ریم‌پول کامیون باشد، کامیون نمی‌ تواند آن شیب یا بار رو بکشد.
گام ۵: اندازه ناوگان (Fleet Size)
در اینجا هدف اینه که بفهمیم چند دستگاه دامپتراک برای رسیدن به تولید مورد نظر معدن لازم است. 
Cycle Time = زمان بارگیری + زمان حرکت رفت + زمان تخلیه + زمان برگشت + زمان انتظار
توان تولید هر کامیون = ظرفیت بار مفید کامیون × (60 ÷ Cycle Time)
تعداد لازم = (تناژ هدف ساعتی) ÷ (TPH × Availability × Utilization) که در این فرمول  TPH = تولید هر کامیون در ساعت (محاسبه شده در مرحله قبل). Availability (دسترس‌پذیری) = درصدی از زمان که کامیون واقعاً سالم و آماده کاره. Utilization (بهره‌برداری) = درصدی از زمان که کامیون در چرخه عملیاتی استفاده میشه (و نه پارک یا بیکار) است. با استفاده از این محاسبات تعداد دامپتراک مورد نیاز را بدست می آوریم.
گام ۶: سازگاری نگهداشت و لوجستیک
در این مرحله باید کیفیت سوخت/روغن، فیلتراسیون هوا/گردوغبار، توان تیم تعمیرات، تأمین تایر دامپتراک بررسی شود تا در خرید دامپتراک اشتباه نشود.
همچنین باید نوع ماده معدنی و چگالی بار بررسی شود یعنی بدنه و وزن دامپتراک متناسب با بار معدنی باشد.
گام ۷: اقتصاد هر تُن (CPT) را مقایسه کنید
برای محاسبه CPT باید تمام هزینه‌های عملیاتی و مالکیتی کامیون تقسیم بر تناژ حمل‌شده شود. در این اصل در به کارگیری دامپتراک مناسب باید نسبت هزینه ها و سوخت و مواد مصرفی دامپتراک را به نسبت هر ساعت محاسبه کنیم و با تناژ حمل ساعتی دامپتراک مقایسه کنیم اگر درآمد حاصل از حجم با جا به جا شده به نسبت هزینه به صرفه نباشد بهتر است در انتخاب دامپتراک خود تجدید نظر کنیم به طور مثال:
کامیون A (60 تن) : مصرف سوخت 50 لیتر/ساعت و هزینه 100 دلار/ساعت در مقایسه با حمل بار 60 تن به طور کلی هزینه 1.67 دلار/تن دارد
 کامیون B (90 تن) : مصرف سوخت 70 لیتر/ساعت و هزینه 140 دلار/ساعت دارد و با 90 تن حمل هزینه کلی 1.55 دلار/تن 
در نتیجه کامیون بزرگ‌تر گرچه هزینه مطلق بالاتری دارد، ولی هزینه حمل هر تُن کمتر می‌شود.